Pour l’officialisation des langues pulaar, sooninke et wolof et leur réintroduction dans le système éducatif

En Mauritanie, le problème des langues a toujours occupé une place importante dans l’élaboration des réformes de l’enseignement. Ce n’est qu’en 1979 que les langues pulaar, sooninke et wolof, jusque-là parent pauvre de la politique linguistique du pays, y seront promues comme langues nationales et introduites, à titre expérimental, au niveau de l’enseignement fondamental du système éducatif national comme disciplines et véhicules d’enseignement.

Cette expérimentation, jugée très probante selon les différentes évaluations qui en ont été faites tant au niveau national (Ministère de l’éducation nationale) qu’international (Bureau régional de l’Unesco à Dakar, Breda) n’a pas donné lieu à la généralisation prévue. Pire, le pouvoir en place à l’époque a mis fin sans raison à cette expérimentation, privant ainsi beaucoup d’enfants la chance de faire leurs apprentissages dans leurs langues maternelles, et maintenant un système éducatif inique où les enfants n’avaient point les mêmes chances. 

En octobre et novembre 2021 des concertations sur la réforme du Système éducatif national ont été organisées, qui ont été sanctionnées par un rapport général plus ou moins consensuel. Curieusement, la note de présentation du projet de la loi d’orientation en gestation relègue les langues sooninke, wolof et pulaar à un statut de langues de communication. Ce qui constitue une grande injustice dont l’une des conséquences est le maintien d’une école inégalitaire en terme d’égalité de chances, non équitable, non respectueuse de la diversité culturelle et linguistique : certains enfants faisant leur apprentissage dans leur langue maternelle, et les autres dans une langue autre que leur langue maternelle. 

Partant de cette situation, les signataires de la présente pétition :

- Conscients que l’exclusion des langues nationales de la sphère éducative constitue une violation flagrante du droit de l’enfant à être scolarisé dans sa langue maternelle avec tous les dommages que cela engendre ;

- Convaincus qu’aucun peuple ne peut se développer en dehors de sa ou de ses langues, et que l’unité nationale suppose l’équité entre l’ensemble de nos composantes nationales ;

- Convaincus que la diversité culturelle proclamée dans le préambule de la constitution de la République Islamique de Mauritanie et l’égalité citoyenne, garantie dans la même constitution, ne peuvent se réaliser qu’à la condition d’un égal traitement de toutes nos langues nationales et de la garantie du droit de chaque Mauritanien de s’épanouir dans sa propre langue ;

- Apportent, par la présente pétition, leur soutien ferme aux associations culturelles nationales dans leur combat pour :

•  L’officialisation des langues pulaar, sooninke et wolof, car, au-delà du principe d’équité qui sous-tend cette revendication légitime, les accords et traités internationaux (Déclaration universelle des droits de l’homme, Charte africaine des droits de l’homme et des peuples, Déclaration universelle de l’Unesco sur la diversité culturelle, etc.), dont la Mauritanie est partie, engagent notre pays à officialiser toutes nos langues.
• La réintroduction dans les meilleurs délais des langues wolof, pulaar et sooninke dans le système éducatif, comme langues d’enseignement de toutes les disciplines et à tous les niveaux.
• ____________________________

• عريضة التماس

  بشأن إضفاء الطابع الرسمي على اللغات البولارية والسوننكية والولفية وإعادة إدخالها في نظام التعليم

  لقد ظل مشكل اللغات يحتل مكانًة مهمًة في إعداد الإصلاحات التعليمية في موريتانيا حتى سنة 1979 التي شهدت ترقية اللغات البولارية والسوننكية والولفية كلغات وطنية وإدخالها على أساس تجريبي كمواد تعليمية وكوسائل لنقل المعرفة في المرحلة الأساسية من نظام التعليم الوطني، بعد أن كانت الحلقة المهملة في السياسة اللغوية للبلاد.

  هذه الخطوة التجريبية اعتبرت مقنعة للغاية وفقًا للتقييمات المختلفة التي تناولتها على المستوى الوطني (وزارة التهذيب الوطني) والدولي (بريدا: مكتب اليونسكو الإقليمي في داكار)، غير أن ذلك التقييم لم يؤد إلى التعميم المتوقع لهذه اللغات. والأسوأ من ذلك أن النظام القائم في ذلك الوقت وضع حداً لهذه التجربة دون تقديم سبب وجيه، وبذلك حرم العديد من الأطفال من فرصة التعلم بلغتهم الأم، وحافظ على نظام تعليمي جائر لا يتيح فرصا متساوية لجميع الأطفال.

  وخلال السنة الماضية 2021 أجريت مشاورات حول إصلاح نظام التعليم الوطني شهري أكتوبر ونوفمبر توجت بتقرير عام توافقي إلى حد ما، غير أنه من المستغرب أن تنزل مكانة اللغات السوننكية والولفية والبولارية إلى مجرد لغات اتصال في مذكرة عرض مشروع القانون التوجيهي قيد الإعداد. إن ذلك يشكل ظلمًا كبيرًا، ومن عواقبه الحفاظ على مدرسة غير عادلة من حيث تكافؤ الفرص وغير منصفة ولا تحترم التنوع الثقافي واللغوي: بعض الأطفال يتعلمون بلغتهم الأم، وآخرون يتعلمون بلغة غير لغتهم الأم.

  انطلاقا من هذا الوضع فإننا نحن الموقعين على هذه العريضة،

  - إدراكا منا لأن استبعاد اللغات الوطنية من المجال التعليمي يشكل انتهاكا صارخا لحق الطفل في التعلم بلغته الأم مع كل ما يترتب على ذلك من أضرار؛

  - اقتناعا منا بأنه لا يمكن لأي شعب أن يتطور خارج لغته (لغاته) وأن الوحدة الوطنية تفترض مسبقا المساواة بين جميع مكوناتنا الوطنية ؛

  - اقتناعا منا بأن التنوع الثقافي المعلن في ديباجة دستور الجمهورية الإسلامية الموريتانية والمساواة بين المواطنين المكفولة في نفس الدستور لا يمكن تحقيقهما إلا بضمان المساواة في المعاملة بين جميع لغاتنا الوطنية وضمان حق كل موريتاني في الازدهار بلغته؛

  نعلن - من خلال هذا الالتماس – دعمنا الراسخ للجمعيات الثقافية الوطنية في نضالها من أجل:

  o       إضفاء الطابع الرسمي على اللغات البولارية والسوننكية والولفية، ذلك لأن بلادنا - علاوة على مبدأ الإنصاف الذي يقوم عليه هذا المطلب المشروع – ملزمة بجعل جميع لغاتنا رسمية بموجب الاتفاقيات والمعاهدات الدولية التي هي طرف فيها (الإعلان العالمي لحقوق الإنسان، والميثاق الأفريقي لحقوق الإنسان والشعوب، والإعلان العالمي لليونسكو بشأن التنوع الثقافي، الخ.).

  o       إعادة إدخال اللغات الولفية والبولارية والسوننكية في أقرب الآجال في نظام التعليم كلغات لتدريس جميع المواد وفي كل المستويات.

• ____________________________________

   

  Ngam laawɗingol ɗemɗe Pulaar, Sooninke e Wolof e naattingol mum en he nder tippudi nehdi e jaŋde

  He nder Muritani gagga ɗemɗe ine teeŋti e nder lelnugol mbayliigaaji Tippudi Nehdi e Jaŋde. Ko e hitaande 1979 tan Pulaar, Sooninke e Wolof jejjitanooɗe he dawrugol ɗemɗe leydi ndii, naatniraa heen no ɗemɗe ngenndiije he duɗe leslese jaŋde leydi ndii no ɗemɗe janngirteeɗe e janngeteeɗe nii ngam jarribeede.

  Ngoon jarribo fof e yuumtude, e tuugnaade e ɓetooji ɗi laamu leydi ndii (Jaagordu jaŋde) walla ɗi juɓɓule adunankooje (Biro diiwaniijo UNESCO to Ndakaaru, Breda) mbaɗnoo, huuɓtodinaaka hono no eɓɓiranoo nii. Jaraa boom, laamu ngoodnoongu e oon sahaa dartin jarribo ngoo, haɗi sukaaɓe heewɓe naftoraade fartaŋŋe janngirde ɗemɗe mum en neeniije. Nii woni Tippudi Nehdi e Jaŋde leydii jokki wonde TNJ ndi sukaaɓe potaani fartaŋŋeeji.

  He oktoobar e noowammbar 2021 ñalɗi diisnondiral paatuɗi e mbayliigu TNJ leydi ndii njuɓɓinaa, ɗi tonngiraa ciimtol kuuɓtodinngol nanondiral e ko ɓuri heewde e mum. Kono, huunde haawniinde, winndannde hollitoore eɓɓaande sariya kuccam wonnde e lelneede ndee, alaa ko eɓɓani ɗemɗe sooninke e wolof e pulaar so wonaa ɗemɗe jokkondiral. Ɗumɗoo noon ko tooñannge mawnge, jibinoore nangtagol he ekkol mo fotndaani fartaŋŋeeji, mo nuunɗaani, mo ɗooftaaki keewal pine e ɗemɗe : huunde e sukaaɓe ine njanngira ɗemngal mum en neeniwal, heddiiɓe ɓee ine kaɗaa ɗuum.

  Ko kaa ngonka addani siifɓe oo petisiyoŋ oo :

  - Sabu mum en faamde wonde baasgol ɗemɗe ngenndiije ɗee jeyeede e tippudi nehdi e jaŋde leydi ndii ko jaɓɓugol hakke sukaaɓe ɓee njogii e jannginireede ɗemɗe mum en neeniije, kam e tanaaji keewɗi coomiiɗi e ɗuum,

  -  Sabu mum en yenaneede wonde alaa ɓesngu waawi ƴellitaade gaa gaa ɗemngal walla ɗemɗe mum, tee ngootaagu ngenndi ina ɗaɓɓi potal hakkunde denndaangal leƴƴi leydi ndii ;

  -  Sabu mum yenaneede wonde keewal pine kaalangal e naatirde Doosgal leydi Ndenndaandi Lislameeri Muritani ndii, kam e potal ɓiyleydaagu ngu doosɗe leydi ndii ngaddii ngal, mbaawi laataade tan ko nde ɗemɗe ngenndiije ɗee kala potndaa, muritaninaajo kala gaddanaa hakke ƴellitoraade ɗemngal mum,

  Semmbinde, rewrude e oo petisiyoŋ, hare pelle pinal ɗee kaɓetee ndee ngam :

  - Laawɗingol ɗemɗe Pulaar, Sooninke e Wolof, sibu gaa gaa fiɓnde nuunɗal e potal tammbiinde oo hujja dagiiɗo, nanondire winndereeje (Bayyinaango huuɓtodinngo jojjanɗe aadee, Piɓondiral afrikeewal hakkeeji aadee e ɓesnguuji, Bayyinaango Unesco huuɓtodinngo faatungo he keewal pine ekn.) ɗe Muritani jeyaa ɗee, ina mbaggini leydi men laawɗinde ɗemɗe men fof;

  - Naattingol ko ɓuri yaawde ɗemɗe wolof, pulaar e sooninke he nder Tippudi Nehdi e Jaŋde leydi ndii no ɗemɗe janngirɗe denndaangal fannuuji gannde ɗee he nder tolnooji jaŋde hee kala.

  ----------------------------------------

  Laxaduxaasaye be ga teŋana jamaanen Xannu Fulle, Sooninke do Wolofon dagndinden do i rondinde xaranŋen kille di.

  Moritani noxo, xannun fin ro siga xiimante di fi be ga teŋana xaranŋunden faraaxundu.  Siine 1979 ya ni xannu : Fulle, Sooninke do Wolofo ma ñi kafini jamaanen xannen tuwaaxun politiki, ken siine ya ni, i ga da i raga jamaanen xannun ken do i rondinde xiimande da xaranrafana xo xarankille do xaranŋundixannu.

  Ken xiimande ma kiiti moxon ŋa, a gemunte ga ni, na a saxu xiimandu beenu ga dabari jamaanen noxo (xaranŋunden sandigira) do jamaanunmenaxa (BREDA biro be ga Dakkaaru) xiimande ke loogonden maxa bogu yaaxe.

  Toore be ga ñi a du, a da xiimanden sigindi, ken da do leminangabe kumana xaranŋa i saaxanxannun di, a ga da xaranŋen kille bangandi taqu ga nta leminun da.

  Okutooburu do Noowanburu, siine 2021 noxo, meñiyu ña kuudo jamaanen xaranŋen killen faraaxunde. Kun meñiyu do gemuxandare loogonte saara memukke kanma. Ganta killigeesunda anniyante da Fulle, Sooninke do Wolofon xannun ro jokkindanlenmaaxu siga. Ken da ñekkoyinbalaaxu saara na xaranra tigiti genmanbali, a ga ma tuuge wulliyiñaxatindo xannen tuwaaxun kaara : leminun yogonun ga xaranŋa i saaxanxanne, kuttun ga xaranŋa ti xanne, i saaxanxanne ga fe.

  Na a saxu ke siga, laxaduxaasayen da siñatiirinu tirindi :

  - Taxasindu beenu ga teŋana jamaanen xannun senbende xaranŋen kaara, ken ni, leminen taqen bononde ya, na a kaba xaranŋa i saaxanxannu ken do bono su ga do ken batte ;

  -  Danqanaaxu ti jama su ra nta telle kaane a xanne ma i xannun dan dooke, ganbanaaxu jamaanen renmun naxa nan katta ñaana ken moxo baane ya ;

  - Danqanaaxu ti wulliyiñaxatinto beenu  ga koni Moritani Silaamin Jamaane taaxusartinun roraqen noxo do ñekkoye jamanlenmaaxu taaxusartinun ga ni gaddunda ; kun yaaxen katta bakka sabaabun ya kanma, a ga ni, na jamaanen xannun topite moxobaane ken nan gaddundi ti taqe wa Moritaninke su da, a ga fuumunu i xannen di ;

  - Ku siñatiirinu wa i deemanden kinni jamaanen wulliyinfeddun ke laxaduxaasaye fanqen noxo.

  Fulle, Sooninke do Wolofon dagandinde baawo, ken kanma, ñekkoyen firaxoten be tirindindidagandinte katta me mukku do jamaanunmenaxa (dantaxe haadama taqun da) Afriki sarti haadama taqun da, ken do jamo UNESCO dunarankandantaxe be ga teŋana wulliyiñaxatindo. Moritani ga duŋe a yi, i wa o jamaanen neqini, a ga o xannun su dagandini.

  O jamaanen xannu Fulle, Sooninke do Wolofon rondinde jamaanen xaranŋen kille xo xaranŋundixannu ti xarankillun su, siganun su di, jawoye maxa.

  -----------------------------------------------
  
  

  Ñaan jëm ci yoonal làkki Pulaar, Sooninke ak Wolof te duggalaat leen ci tëralinu njàng mi.

  Ci Muritani mbirum làkk yi, nakka jekk amuñu gëdd bu ñu leen jox ci copite yi ñu taxawal ci njàng mi.

  Làkki Pulaar, Soonike ak Wolof kenn masuleen gëddaal ci politiku làmiñal ci réew mi. Ci 1979 lañu leen jox daraja làkku réew, te duggal leen ci jeemant ci njàng mu làllu mi, ñu leen di jàng di ci jàngale xam-xam yi.

  Jéemant boobu jàpp nañu ni am na ndam ni ko xayma yi wonee ci biir réew mi, ak ci bitim réew : (Xayma njëwriŋ gi yore njàng mi, ak xayma biro UNESKOO ci Ndakaaru, Breda). Waaye taxul ñu matale njàng moomu ni ñu ka digewoon. Li yées sax, nguur gi fi nekkoon, jàmono yooyu daldi dàkkal jeémant ba, te dara wàraluka, ñu xañ xale yu bare ñu am wërsagu jàng ci làkk yi ñu nàmp, wóyal ab tëralinu njàng mu yemalewul doomi réew mi.

  Ci Oktoobar ak Nowambar 2021 ay weccante xalaat am na fi, ci copite yi ñu wàr indi ci tëralinu njàng mi, ñu tëje ko ab kayitu nettali gu ñepp xaw juboo. Ci lu bett ñepp mbindum mebatu yoonu jëmu bi genn, dafa delloo làkki Pulaar, Wolof, Sooninke ci làkki jokkoo. Te lii du yoon, day wóyal daara joo xam ni yemalewul, sàmmul wuuteb caada ak lamiñal : Ñenn ñi di jàng ci làkk yi ñu nàmp, ñenneen ñi ci wenneen làkk wu dul làkk wi ñu nàmp.

  Sukkandiku ci yii, ñi xaatim ñaan wii :

  - Yeewu ci ni, boddi làkki réew mi ci njàng mi, nekk na ñàkk sàmmoonte bu ni ràññ ak aqu xale ci ñu jàngal ko ci làkk wi mu nàmp, ak lepp li mu ëmb ci ngaañ.

  - Yeewu ci ni, benn askan mënul am yokkute lu dul ci lakkam, walla ay làkkam, te bennoo réew mi dafa laaj yemale mboolem ñi ko bokk.

  - Yeewu ci ni, wuuteb caada yi nekk ci ubbiteb sartu réewum lislaam bu Muritani ak yemale doomi réew mi, sart wi ñu wax woóral ko, ñaari mbir yii mënuñu am ludul su ñu bokkee ni ñuy jàppe làkki réew mi yepp, te woóral aq bi ku nekk am, ci yokkute ci sa làkk.

  - Ñu ngiy jàppale ci lu dëggu, mbootaayi làkki réew mi, ci seen xeex ngir :

  · Yoonal làkki Pulaar, Sooninke ak Wolof ndax budul sax campu yemale bi ko làl, kayiti juboo yi ci adina bi ñu xaatim leen, (xamleb aqi doomi aadama ci adina bi, sartu Afrik bu doomi aadama ak askan yi, xameleb UNESKOO ci adina bi jëm ci wuuteb caada…) teg nañu sunu réew mu yoonal sunuy làkk yepp.

  · Duggalaat ci ni mu gënna gaaw sunuy làkk, Wolof Pulaar, Soonike ci tëralinu njàng mi, ñu cee jàngale xam-xam yepp ci dayo yepp.